Άγχος και προβλήματα υγείας
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που προκαλούν στους ανθρώπους στρες είτε θετικό, είτε αρνητικό είτε ουδέτερο. Τα πιθανά προβλήματα υγείας που μπορούν να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι που βιώνουν επαναλαμβανόμενο άγχος και χρόνιο στρες είναι πολλά. Το χρόνιο και επίμονο αρνητικό στρες μπορεί να οδηγήσει σε σωματικές και ψυχικές νόσους, συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα.
Οι επιδράσεις του άγχους στο ανοσοποιητικό σύστημα
Το ανοσοποιητικό σύστημα απαρτίζεται από ένα πολύπλοκο δίκτυο κυττάρων και οργάνων που προστατεύουν το σώμα ενάντια σε ασθένειες και λοιμώξεις. Το υγιές ανοσοποιητικό σύστημα φροντίζει για τη διατήρηση της ομοιόστασης (ισορροπίας), και αυτή η διαδικασία μοιάζει πολύ με την επιτάχυνση και την επιβράδυνση, μεταξύ του συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, που ρυθμίζει την αντίδραση ʺπάλης ή φυγής.ʺ
Το άγχος προκαλεί την απελευθέρωση ορμονών, από τα κύτταρα και τα όργανα που συνθέτουν το νευρικό σύστημα, που οδηγούν στην παραγωγή λευκοκυττάρων (που αντιμετωπίζουν τη λοίμωξη) και άλλων στοιχείων που σχετίζονται με τη νόσο. Η απελευθέρωση των ορμονών του στρες είναι ουσιαστική για τη γρήγορη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε βλάβες και οξείες λοιμώξεις. Ωστόσο, αυτή η λειτουργία δεν έχει πολλά οφέλη στην υγεία όταν συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η χρόνια διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος προκαλεί την συνολική καταστολή του οργανισμού, και έτσι γίνεται λιγότερο αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση ασθενειών και λοιμώξεων.
Οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος απελευθερώνουν χημικές ουσίες που ονομάζονται κυτοκίνες, οι οποίες δρουν σαν διαβιβαστές. Μέσω των κυτοκινών τα κύτταρα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους και να αλληλεπιδρούν ώστε να κινητοποιούνται επιπλέον κύτταρα για την καταπολέμηση μιας λοίμωξης. Η απελευθέρωση των ορμονών σε περιπτώσεις χρόνιου στρες ίσως να αναστέλλουν την παραγωγή κυτοκινών, έτσι περιορίζεται η ικανότητα του σώματος να οργανώσει την καταπολέμηση μιας λοίμωξης. Εξαιτίας της μείωσης των κυτοκινών, η πολλαπλασιαστική ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος (η ικανότητα να αντιμετωπίζει τη λοίμωξη) μειώνεται κατά 15% ή περισσότερο κατά τη διάρκεια χρόνιου στρες. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα άτομα που έχουν υψηλά επίπεδα στρες είναι πιο επιρρεπή σε κρυολογήματα, λοιμώξεις και ξεσπάσματα του ιού του απλού έρπητα (μια ιïκή μόλυνση που προκαλεί στα άτομα πληγές στο στόμα ή στα γεννητικά όργανα).
Η διακοπή της επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που συμβαίνει σε περιπτώσεις χρόνιου στρες ίσως να είναι υπεύθυνη για τις εξάρσεις των αυτοάνοσων νοσημάτων όπως η νόσος του Crohn, η ψωρίαση, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο ερυθηματώδης λύκος, η σκλήρυνση κατά πλάκας (MS) και άλλα νοσήματα. Ένα αυτοάνοσο νόσημα εμφανίζεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι σε σύγχυση, και ξεκινά να επιτίθεται στα υγιή κύτταρα του ίδιου του σώματος αντί να κάνει αυτό που πρέπει, να επιτίθεται δηλαδή σε εισβολείς στον οργανισμό.
Μετά από την επίδραση των παραγόντων στρες (όπως ένα τραύμα ή μια νόσος) τους οποίους το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίζει, στη συνέχεια εκκρίνει ορμόνες που προκαλούν τη μείωση της παραγωγής των λευκοκυττάρων, ώστε το σύστημα να χαλαρώσει και να αναζωογονηθεί από μόνο του. Αυτή η φυσιολογική αντίδρασης αναζωογόνησης καθυστερεί σε ένα σώμα με χρόνιο στρες.
Άγχος και ασθένειες
Επειδή το στρες επηρεάζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα, όπως περιγράψαμε παραπάνω, οι ορμόνες του στρες επηρεάζουν την ανάπτυξη και τη σοβαρότητα πολλών διαφορετικών νοσημάτων και τη λειτουργία των συστημάτων του σώματος. Σε κάποιες περιπτώσεις το στρες επιδεινώνει υπάρχουσες καταστάσεις. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, το στρες φαίνεται να είναι κύριος παράγοντας που κάνει τα άτομα επιρρεπή σε νέα νοσήματα.
Πεπτικό σύστημα
Πολλοί άνθρωποι όταν είναι αγχωμένοι έχουν στομαχόπονο ή διάρροια. Οι ορμόνες του στρες προκαλούν την αργή απελευθέρωση των στομαχικών οξέων και το άδειασμα του στομάχου (καθώς προετοιμάζεται ο οργανισμός για το μηχανισμό πάλης ή φυγής) επίσης διεγείρουν το παχύ έντερο, ώστε να αδειάσει όσο πιο γρήγορα γίνεται το πεπτικό σύστημα. Μερικές φορές αυτή η διαδικασία της πέψης έχει ως αποτέλεσμα τον πόνο ή τη διάρροια. Αυτές οι ορμόνες μπορούν επίσης να προκαλέσουν προβλήματα με τα αέρια, και ενισχύουν την ευαισθησία του ατόμου για την εμφάνιση της νόσου του Crohn, η οποία είναι μια συνεχής φλεγμονή της μεμβράνης που περιβάλλει το παχύ έντερο .
Οι ορμόνες του χρόνιου στρες προκαλούν αλλαγές στην όρεξη των ανθρώπων, και προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους που μπορεί να οδηγήσει στην παχυσαρκία. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο για την εμφάνιση προβλημάτων υγείας όπως ο διαβήτης, τα καρδιαγγειακά προβλήματα, το εγκεφαλικό επεισόδιο και η αρθρίτιδα. Το χρόνιο στρες μπορεί όμως να προκαλέσει και απώλεια της όρεξης και κατά συνέπεια την απώλεια βάρους.
Καρδιαγγειακό σύστημα
Η συνεχής απελευθέρωση των ορμονών του στρες μπορεί να αυξήσει τον καρδιακό ρυθμό, να προκαλέσει πόνο στο στήθος και/ή ταχυπαλμία (αίσθηση ότι η καρδιά χτυπά δυνατά), και αύξηση της αρτηριακής πίεσης και των λιπιδίων (λίπους) στο αίμα. Τα επίμονα υψηλά επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα μπορεί να οδηγήσουν στην αθηροσκλήρωση, μια νόσο στην οποία οι πλάκες των λιπαρών οξέων συσσωρεύονται στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων, περιορίζουν τη ροή του αίματος στην καρδιά και μερικές φορές μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιακή προσβολή.
Τα επίπεδα της κορτιζόλης φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στη συσσώρευση λίπους στην κοιλιά, με αποτέλεσμα κάποιοι άνθρωποι να έχουν σχήμα σώματος ʺμήλοʺ. Οι άνθρωποι με σχήμα σώματος μήλο, έχουν υψηλότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά προβλήματα ή διαβήτη από ότι οι άνθρωποι με σχήμα σώματος ʺαχλάδιʺ, στους οποίους το βάρος συγκεντρώνεται στους γοφούς. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με σχήμα σώματος μήλο έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν άνοια Alzheimer σε μεγάλη ηλικία από ότι οι άνθρωποι με σχήμα σώματος αχλάδι.
Η σύνδεση μεταξύ του στρες και της υγείας της καρδιάς μπορεί να είναι λίγο πιο έμμεση. Οι άνθρωποι που ανταποκρίνονται στο στρες με θυμό ή επιθετικότητα έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν καρδιαγγειακά νοσήματα. Επίσης συνήθειες όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ και η υπερφαγία μπορεί να βλάψουν την καρδιά και τα παρακείμενα αιμοφόρα αγγεία.
Μυοσκελετικά προβλήματα
Το στρες προκαλεί σύσπαση των μυών. Το σταθερό στρες μπορεί να προκαλέσει πόνους και τραβήγματα εξαιτίας της μυϊκής έντασης. Πολλοί άνθρωποι έχουν μυϊκούς σπασμούς στον αυχένα (αυχενικό σύνδρομο) και στους ώμους, όπως και στη μέση (οσφυαλγία). Το στρες μπορεί επίσης να προκαλέσει (ή να επιδεινώσει) μυϊκές συσπάσεις ή μη-ελεγχόμενες κινήσεις (τικ). Οι πονοκέφαλοι λόγω της μυϊκής έντασης, οι ημικρανίες (πονοκέφαλοι εξαιτίας των αλλαγών στα νεύρα και στα αιμοφόρα αγγεία που προκαλούν σοβαρό πόνο, ναυτία και ευαισθησία στο φως και στους ήχους) και η δυσλειτουργία της κροταφογναθικής άρθρωσης (TMJ) που περιλαμβάνει πόνο στη γνάθο στη θέση σύνδεσης της κάτω γνάθου με το κρανίο, είναι συχνά μυοσκελετικά προβλήματα.
Αναπαραγωγικό σύστημα
Οι ορμόνες του στρες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στο αναπαραγωγικό σύστημα για τις γυναίκες και τους άνδρες. Οι γυναίκες ίσως να έχουν διαταραχές της έμμηνου ρύσης (όπως ο έντονος πόνος ή η βαριά αιμορραγία), ή επαναλαμβανόμενες κολπικές λoιμώξεις. Οι άνδρες με έντονο στρες ίσως να έχουν στυτική δυσλειτουργία ή να έχουν προβλήματα πρόωρης εκσπερμάτισης κατά τη σεξουαλική επαφή. Και στα δύο φύλα παρατηρείται μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας και/ή προβλήματα υπογονιμότητας λόγω στρες.
Άλλα προβλήματα
Το στρες επιδεινώνει πολλά δερματικά προβλήματα, όπως η ψωρίαση (ένα αυτοάνοσο νόσημα), το έκζεμα, οι κνιδώσεις (κόκκινες μελανιές στην επιφάνεια του δέρματος που προκαλούν κνησμό) και η ακμή. Το στρες συμβάλλει στην τριχόπτωση, αλωπεκία και σε κάποιες περιπτώσεις φαλάκρας, στην ξηροστομία και στα έλκη στο στόμα, στις κρίσεις άσθματος και στον αυξημένο κίνδυνο για εγκεφαλικό επεισόδιο (εξαιτίας της υγείας της καρδιάς).
Τον τελευταίο καιρό ερευνάται ο ρόλος του στρες στην ευαισθησία στον καρκίνο. Η ερώτηση πότε το στρες συνδέεται με τον καρκίνο έχει αρχίσει να έχει ξεκάθαρες απαντήσεις. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ στρες και εμφάνισης καρκίνου. Δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι οι άνθρωποι που καταπιέζουν ,καταστέλλουν ή αρνούνται τα συναισθήματά τους είναι πιο επιρρεπείς στην εμφάνιση καρκίνου.
Βέβαια δεν μπορεί να αποκλειστεί η συσχέτιση του στρες με τον καρκίνο. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι το στρες επηρεάζει τη διασπορά του καρκίνου. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι με κακόηθες μελάνωμα (την πιο σοβαρή μορφή καρκίνου στο δέρμα) που έμαθαν να διαχειρίζονται το στρες και βελτίωσαν τη διάθεση τους, είχαν λιγότερες υποτροπές από τους ασθενείς που δεν λάμβαναν καμιά εκπαίδευση για τη διαχείριση του στρες.
Ακόμη και έτσι όμως το στρες δεν φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με τον καρκίνο ή δεν φαίνεται να επηρεάζει την ανάπτυξη του καρκίνου έμμεσα, όπως συμβαίνει με τα καρδιαγγειακά προβλήματα που σχετίζονται με το στρες. Οι άνθρωποι που έχουν έντονο στρες συνήθως υιοθετούν βλαβερές συνήθειες για την υγεία (κάπνισμα ή αλκοόλ) για να ανακουφίσουν την ανησυχία τους. Αυτές οι ανθυγιεινές συμπεριφορές αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.