Η ζωή μετά τα αντικαταθλιπτικά
Για κάποιους ανθρώπους που υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος, η θεραπεία με αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι κυριολεκτικά σωτήρια. Όμως, για πολλούς λόγους όπως οι παρενέργειες, οι φόβοι και προκαταλήψεις για τα "ψυχοφάρμακα" ή οι προσωπικές προτιμήσεις, ίσως να αποφασίζουν να διακόψουν την αγωγή τους. Αρκετοί άνθρωποι αποφασίζουν να διακόψουν τα αντικαταθλιπτικά με τη βοήθεια του ψυχιάτρου τους όταν νιώθουν ότι δεν τα έχουν πλέον ανάγκη. Βέβαια, κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για το πως θα νιώθει και πως θα είναι η ζωή μετά τα αντικαταθλιπτικά, όταν διακόψει την αγωγή.
Είτε μας αρέσει είτε όχι, ακόμη δεν κατανοούμε πλήρως τον μηχανισμό δράσης των αντικαταθλιπτικών. Όμως αυτό που ξέρουμε είναι ότι είναι αποτελεσματικά, ιδίως στις πιο σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης.2
Αλλά όπως συμβαίνει και με κάθε άλλο φάρμακο, όταν αισθανόμαστε καλύτερα, είναι απολύτως φυσιολογικό να αναρωτιόμαστε αν το χρειαζόμαστε ή για πόσο ακόμη. Αυτό που πρέπει να κάνει ο κάθε άνθρωπος που λαμβάνει αντικαταθλιπτικά είναι να συζητήσει με τον ψυχίατρό του αν είναι η κατάλληλη στιγμή να γίνει η διακοπή των αντικαταθλιπτικών.
Μπορώ να διακόψω τα αντικαταθλιπτικά;
Για το αν μπορείτε να διακόψετε τα αντικαταθλιπτικά και το πως θα είναι ζωή μετά, η σύντομη απάντηση είναι "εξαρτάται". Και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ας δούμε ορισμένους από αυτούς:
Καταρχήν, βρεθήκατε σε κατάθλιψη γιατί κάποιοι ψυχολογικοί παράγοντες σας πίεσαν περισσότερο από όσο αντέχατε (συνήθως προσωπικά ή επαγγελματικά θέματα, τα οποία δρουν συσσωρευτικά). Ρωτήστε λοιπόν τον εαυτό σας λοιπόν, πως βλέπετε εσείς πλέον τα θέματα αυτά ή τι έχει αλλάξει πρακτικά σχετικά με αυτά; Έχουν αλλάξει αντικειμενικά οι συνθήκες; Για παράδειγμα, έχει ολοκληρωθεί ένα διαζύγιο, ή έχετε βρει άλλη δουλειά; Ή βλέπετε εσείς πλέον τα πράγματα διαφορετικά; Για παράδειγμα, πως ένα διαζύγιο δεν είναι το τέλος του κόσμου ή ότι δεν χρειάζεται να γίνετε CEO/εκατομμυριούχος για να αξίζετε ως άνθρωπος.
Και πως έχει γίνει αυτή η εσωτερική μετακίνηση, κάνατε κάποια ψυχοθεραπεία ή μετακινηθήκατε μόνο με τη βοήθεια του φαρμάκου; Θεωρητικώς θα έπρεπε παράλληλα με τη λήψη του αντικαταθλιπτικού να κάνετε και μια σοβαρή ψυχοθεραπευτική δουλειά, ώστε να επεξεργαστείτε σε βάθος σκέψεις, συναισθήματα, αρνητικές πεποιθήσεις και ψυχολογικά τραύματα (παλιότερα ή πιο πρόσφατα). Αν δεν έχετε κάνει ψυχοθεραπεία ώστε να αντιμετωπίσετε τα πραγματικά αίτια της κατάθλιψης, τα πράγματα σχετικά με τη διακοπή των αντικαταθλιπτικών είναι πιο δύσκολα, πιο αβέβαια (και δεν αναφέρομαι στη γνωσιακή-συμπεριφορική CBT, αλλά σε πιο βαθιές μορφές ψυχοθεραπείας όπως Συστημική, Gestalt, κα). Η ψυχοθεραπεία είναι εξαιρετικής σημασίας για το πως θα είναι η ζωή μετά τα αντικαταθλιπτικά.
Οι μελέτες δείχνουν ότι λιγότερο από το 20% των ανθρώπων που λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά κάνουν ψυχοθεραπεία, αν και είναι εξαιρετικά σημαντική για την θεραπεία των πραγματικών αιτιών της κατάθλιψης και την πρόληψη μιας υποτροπής. Όταν οι ασθενείς κάνουν μια ουσιαστική ψυχοθεραπεία ενώ διακόπτουν την αγωγή, έχουν σαφλως μικρότερο κίνδυνο υποτροπής.5
Επιπρόσθετα, πολλές φορές υπάρχουν ψυχικά τραύματα. Για αυτές τις περιπτώσεις, η τραυματοθεραπεία EMDR μπορεί να προσφέρει βοήθεια στην αντιμετώπιση των ψυχικών τραυμάτων, που μπορεί να επιβαρύνουν ή να προκαλούν την κατάθλιψη.8 Ορισμένες κλινικές μελέτες δείχνουν βελτίωση συμπτωμάτων της κατάθλιψης και της ποιότητας ζωής με τη θεραπεία EMDR.9
Επίσης σημαντικό είναι το πιο ακριβώς αντικαταθλιπτικό παίρνετε, πόσο καιρό το παίρνετε, τι δόση παίρνετε και αν παίρνετε και άλλα φάρμακα, όπως Xanax ή άλλα ηρεμιστικά. Επίσης, είναι σημαντική η δόση που παίρνετε και ποια είναι τα συμπτώματα που εμφανίσατε σε κάποια προηγούμενη αλλαγή στα φάρμακα.
Όπως ανέφερα παραπάνω, το θέμα είναι πολύπλοκο και χρειάζεται πολύ συζήτηση. Σε όλες τις περιπτώσεις, καλό είναι να ακολουθείτε την αγωγή σας τουλάχιστον για 6-9 μήνες πριν σκεφτείτε να την διακόψετε.3 Βέβαια υπάρχουν και οι περιπτώσεις εκείνες που έχουν ένα έντονο βιολογικό υπόστρωμα (ενδογενής κατάθλιψη) ή κληρονομικότητα. Αν έχετε για παράδειγμα δύο ή περισσότερα καταθλιπτικά επεισόδια στη ζωή σας (υποτροπιάζουσα κατάθλιψη), μάλλον πρέπει να παίρνετε αγωγή για μεγαλύτερο διάστημα, τουλάχιστον δύο χρόνια ή και άλλα φάρμακα (όπως σταθεροποιητικά). Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται πάρα πολύ μεγάλη προσοχή, γιατί οι πιθανότητες υποτροπής της κατάθλιψης είναι πολύ μεγάλες.
Αργή και σταδιακή μείωση των αντικαταθλιπτικών
Δεν θα πρέπει ποτέ κάποιος να διακόπτει τα αντικαταθλιπτικά χωρίς τη συμβουλή του ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή του. Συνήθως, αυτό που προτείνουν οι περισσότεροι ψυχίατροι είναι η σταδιακή μείωση της δόσης και η παρακολούθηση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους. Σίγουρα πολλοί άνθρωποι σκέφτονται, "Είμαι καλύτερα και θέλω να σταματήσω αμέσως τα χάπια". Όμως η διακοπή μπορεί να τους κάνει να νιώθουν χειρότερα. Και σε σε αρκετές περιπτώσεις τα συμπτώματα στέρησης (απόσυρσης, για την ακρίβεια) είναι έντονα.
Για να αποφύγετε τις δυσάρεστες παρενέργειες, καλό είναι να μειώσετε σταδιακά τη δόση του φαρμάκου. Για κάθε φάρμακο υπάρχουν διαφορετικές οδηγίες. Οι προσαρμογές στη δοσολογία γίνονται κάθε δύο με τρεις εβδομάδες ώστε ο ψυχίατρος να έχει μια καλή εικόνα για το εάν έχουν αλλάξει τα συμπτώματά σας, έαν το χρειάζεστε ακόμα ή όχι.
Η απότομη διακοπή κρύβει πολλούς κινδύνους. Καλό είναι να λοιπόν κανείς να μειώνει τη δόση ή την συχνότητα με την οποία λαμβάνει το φάρμακο, και όχι "μαχαίρι".
Μπορεί να χρειαστεί περισσότερος χρόνος από θα θέλατε
Είναι πολύ σημαντικό η διακοπή να γίνει αργά και σταθερά. Πολλοί άνθρωποι βιάζονται και περιμένουν να νιώσουν ξανά "φυσιολογικοί" μέσα σε λίγες μέρες μετά την διακοπή, όπως προσδοκούν να νιώσουν αμέσως καλύτερα όταν αρχίζουν τα αντικαταθλιπτικά, όταν στην πραγματικότητα χρειάζονται αρκετές εβδομάδες για να δράσουν.
Γενικά, τα φάρμακα απομακρύνονται εντελώς από τον οργανισμό δύο εβδομάδες μετά τη διακοπή, αλλά οι επιδράσεις τους μπορεί να παραμένουν για ένα-δύο μήνες. Αυτό εξαρτάται από το χρονικό διάστημα που λαμβάνει κάποιος τα αντικαταθλιπτικά και το πιο αντικαταθλιπτικό συγκεκριμένα λαμβάνει.
Ο εγκέφαλος ίσως αντιδράσει στη διακοπή
Όταν κάποιος σταματά απότομα τα αντικαταθλιπτικά, τότε είναι πολύ πιθανό να νιώθει κάποια έντονα συμπτώματα. Για παράδειγμα, ένας ασθενής που λάμβανε εσιταλοπράμη για έξι μήνες για το άγχος αποφάσισε να διακόψει την αγωγή του. Αρχικά μείωσε τη δόση στο μισό, και μετά από μια εβδομάδα το διέκοψε τελείως. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα για περίπου ένα μήνα να νιώθει ζαλάδα, που έμοιαζε με "ηλεκτρικό σοκ" στον εγκέφαλο.4 Ένιωθε ότι θα πέσει κάτω ή θα λιποθυμήσει. Ακόμη και απλά πράγματα της καθημερινότητας δυσκολευόταν να τα κάνει. Θα έπρεπε να έχει συμβουλευτεί τον ψυχίατρό του για την ασφαλή διακοπή των φαρμάκων και για το αν ήταν έτοιμος για αυτό.
Η διάθεση θα αλλάξει, αλλά πιθανότατα προσωρινά
Τα πιο γνωστά αντικαταθλιπτικά είναι οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs), οι οποίοι επηρεάζουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης. Με τη διακοπή αυτών των αντικαταθλιπτικών συνεπώς θα υπάρξουν αλλαγές στη σεροτονίνη, που οδηγεί σε μικρές ή έντονες αλλαγές στη διάθεση. Η απότομη διακοπή των αντικαταθλιπτικών μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο υποτροπής της κατάθλιψης, και επανεμφάνισης των συμπτωμάτων, όπως και τις σκέψεις αυτοκτονίας.
Αυτό αν συμβεί είναι -προφανώς- ιδιαίτερα ανησυχητικό. Ένας ασθενής δεν μπορεί να κρίνει αν αυτές οι σκέψεις ή συμπτώματα είναι υποτροπή της κατάθλιψης ή μια παροδική παρενέργεια της διακοπής της θεραπείας.
Μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα στο γαστρεντερικό
Είτε το πιστεύετε είτε όχι, έχουμε τους ίδιους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο και στο στομάχι. Πολλοί ασθενείς που διακόπτουν τα αντικαταθλιπτικά έχουν συμπτώματα στο γαστρεντερικό όπως η ναυτία, ο εμετός και οι αλλαγές στην όρεξη.
Στρατηγικές αντιμετώπισης
Κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής βοηθούν στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, όπως η σωματική άσκηση, ο ποιοτικός ύπνος και οι τεχνικές χαλάρωσης όπως ο διαλογισμός. Όμως, θα πρέπει ήδη να έχετε στη ρουτίνα σας κάποιο από τα παραπάνω αν θέλετε να διακόψετε τα αντικαταθλιπτικά.
Αν για παράδειγμα τρέχετε, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα σας επηρεάσει η διακοπή των αντικαταθλιπτικών. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η άσκηση σας αποσπά την προσοχή από όσα περνάτε.
Οι φίλοι και η οικογένεια μπορούν να σας παρέχουν σημαντική υποστήριξη. Μπορούν να παρατηρήσουν συμπτώματα που εσείς δεν βλέπετε στον εαυτό σας. Ανάλογα με τη σχέση που έχετε με αυτούς τους ανθρώπους, ίσως να μπορούν να παρατηρήσουν αν είστε πιο νευρικοί, ευερέθιστοι ή αν δεν κοιμάστε καλά.
Πώς μπορώ να διακόψω τα αντικαταθλιπτικά;
Μιλήστε με το γιατρό σας για τα οφέλη και τους κινδύνους της διακοπής των αντικαταθλιπτικών: το σοφό είναι να αποφασίζετε μαζί με το γιατρό σας για την διακοπή της αγωγής, και ποτέ μόνοι σας.1 Πριν την διακοπή, πρέπει να νιώθετε σίγουροι ότι λειτουργείτε καλά, ότι η ζωή σας είναι σταθερή και ότι μπορείτε να διαχειριστείτε τις αρνητικές σκέψεις που μπορεί να προκύψουν. Είναι λάθος αν δοκιμάσετε να διακόψετε την αγωγή σε περιόδους στρες ή στη διάρκεια μιας σημαντικής αλλαγής στη ζωή σας.
Η διακοπή των αντικαταθλιπτικών συνήθως περιλαμβάνει την σταδιακή μείωση της δόσης σε ένα διάστημα 2-6 εβδομάδων για κάθε μείωση της δόσης. Ο ειδικός ψυχίατρος που σας παρακολουθεί θα σας δώσει οδηγίες για τον τρόπο και την δοσολογία. Κάποιες φορές είναι βοηθητικό να έχετε ένα ημερολόγιο διάθεσης, στο οποίο θα καταγράφετε την διάθεσή σας σε καθημερινή βάση.
Αν σκέφτεστε να διακόψετε τα αντικαταθλιπτικά, καλό είναι να κάνετε ένα βήμα τη φορά και να σκεφτείτε τα ακόλουθα.
Αλλα βήματα για την ομαλή διακοπή των αντικαταθλιπτικών
- Πάρτε το χρόνο σας: μπορεί να έχετε μπει στον πειρασμό να διακόψετε τα αντικαταθλιπτικά όταν έχουν υποχωρήσει τα συμπτώματα, αλλά η κατάθλιψη μπορεί να επιστρέψει αν η διακοπή είναι απότομη όπως εξηγήσαμε παραπάνω.
- Μείνετε δραστήριοι: είναι πολύ σημαντικό να ακολουθείτε μια ισορροπημένη διατροφή, να κοιμάστε καλά, να κάνετε άσκηση. Η σωματική άσκηση έχει αντικαταθλιπτική δράση.6 Οι μελέτες δείχνουν ότι είναι λιγότερο πιθανό οι ασθενείς να εμφανίσουν υποτροπή της κατάθλιψης αν κάνουν άσκηση 3 φορές την εβδομάδα ή περισσότερο.7 Η άσκηση επηρεαζει τη σεροτονίνη και την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο και μπορεί να βοηθήσει στις αλλαγές στα επίπεδα νευροδιαβιβαστών μετά την μείωση των αντικαταθλιπτικών.
- Ζητήστε υποστήριξη: καλό είναι να είστε σε επικοινωνία με τον ψυχίατρο ή τον ψυχοθεραπευτή σας και να συζητάτε για όλα τα συμπτώματα που έχουν σχέση με τη μείωση της δόσης των φαρμάκων. Αν τα συμπτώματα είναι ήπια, τότε αυτό μπορεί να είναι κάτι προσωρινό. Να είναι το αποτέλεσμα της απομάκρυνσης του φαρμάκου από το σώμα. Αν τα συμπτώματα είναι σοβαρά, ίσως είναι ανάγκη να επιστρέψετε στην προηγούμενη δόση του φαρμάκου και να μειώσετε πιο αργά τη δόση. Για παράδειγμα, μπορεί να λαμβάνετε κάποιο αντικαταθλιπτικό (SSRIs) με μικρό χρόνο ημίσειας ζωής. Αυτό μπορείτε να το αντικαταστήσετε με ένα φάρμακο πιο μακράς δράσης όπως η φλουοξετίνη.
- Μιλήστε με τους ανθρώπους που είναι κοντά σας: μπορείτε να μιλήσετε στους κοντινούς σας ανθρώπους για τη διακοπή των αντικαταθλιπτικών. Αν λοιπόν κάποιες φορές είστε πιο νευρικοί ή πιο ευερέθιστοι δεν θα το πάρουν προσωπικά. Ένας φίλος ή ένα μέλος της οικογένειας μπορεί να αναγνωρίσει τα σημάδια της υποτροπής της κατάθλιψης.
Διακοπή των αντικαταθλιπτικών
Για πολλούς ανθρώπους η διακοπή των αντικαταθλιπτικών είναι μια πρόκληση. Ωστόσο, την απόφαση αυτή δεν πρέπει να την λαμβάνει ο ασθενής μόνος του χωρίς την καθοδήγηση του ψυχιάτρου. Με τις οδηγίες του ψυχιάτρου, τις κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, την ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (η οποία έχει αναντικατάστατο ρόλο στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης), την υποστήριξη από τους αγαπημένους σας η διακοπή των αντικαταθλιπτικών μπορεί να γίνει πιο εύκολη και η ζωή μετά τα αντικαταθλιπτικά να είναι όχι μόνο "φυσιολογική", αλλά και καλή!
Βιβλιογραφία
- 1.NICE. (2022). Depression in adults: Treatment and management (NICE Guideline NG222). NICE depression guidelines
- 2.Kishi, T., et al. (2022). Antidepressants for the treatment of adults with major depressive disorder in the maintenance phase: a systematic review and network meta-analysis. Molecular Psychiatry, 28(1), 402–409. Antidepressants in MDD maintenance
βραχυχρόνιες, φαρμακοχορηγούμενες μελέτες, τα μακροχρόνια ευρήματα θέλουν προσοχή - 3.Baldessarini, R. J., et al. (2015). Duration of Initial Antidepressant Treatment and Subsequent Relapse of Major Depression. Journal of Clinical Psychopharmacology, 35(1), 75–76. Antidepressants and relapse of MDD
- 4.Yasui-Furukori, N., et al. (2016). Characteristics of Escitalopram Discontinuation Syndrome. Clinical Neuropharmacology, 39(3), 125–127. Escitalopram Discontinuation
- 5.Bockting, C. L. H., et al. (2008). Preventing relapse in recurrent depression using new forms of cognitive therapy: A randomized controlled trial with up to 6 years follow-up. Journal of Affective Disorders, 107, S97–S98. Psychotherapy relapse prevention
- 6.Noetel, M., (2024). Effect of exercise for depression: systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials. (2024). BMJ 2024;384:e075847 Exercise for depression
ετερογένεια και μεροληψία, τα αποτελέσματα χρειάζονται προσοχή. - 7.Tian, S., et al. (2024). Optimal exercise modality and dose to improve depressive symptoms in adults with major depressive disorder: A systematic review and Bayesian model-based network meta-analysis of RCTs. Journal of Psychiatric Research, 176, 384–392. Physical activity in depression
- 8.Yan, S., et al. (2021). The Effectiveness of Eye Movement Desensitization and Reprocessing Toward Adults With Major Depressive Disorder: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Frontiers in Psychiatry, 12. EMDR and depression
Λίγες, μικρές, μεροληπτικές μελέτες, τα συμπεράσματα για EMDR είναι προκαταρκτικά. - 9.Gauhar, Y. W. M. (2016). The Efficacy of EMDR in the Treatment of Depression. Journal of EMDR Practice and Research, 10(2), 59–69. EMDR in the Treatment of Depression
ενθαρρυντικά αποτελέσματα, τα αποτελέσματα χρειάζονται επιβεβαίωση σε μεγαλύτερα δείγματα