Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου / Σπαστική κολίτιδα

Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ, σπαστική κολίτιδα ή ευερέθιστο κόλον) είναι μια διαταραχή που επηρεάζει το παχύ έντερο και προκαλεί πόνο και προβλήματα στη λειτουργία του. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος, φούσκωμα, αέρια και διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές των δύο. Είναι μια χρόνια νόσος που είναι ανάγκη να αντιμετωπιστεί μακροπρόθεσμα και που συχνά συνοδεύεται από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή (πχ γενικευμένη αγχώδης διαταραχή).

Το 25% των ασθενών πάσχει από σοβαρή μορφή ευερέθιστου εντέρου, ενώ οι περισσότεροι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο ελέγχουν τα συμπτώματα με σωστή διατροφή, αλλαγές στον τρόπο ζωής και διαχείριση του άγχους. Όταν τα συμπτώματα είναι πιο έντονα, χρειάζεται να αντιμετωπιστούν, συχνά με φαρμακευτική αγωγή. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου δεν προκαλεί αλλαγές στον ιστό του εντέρου ή δεν αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου.

Εμφανίζεται συνήθως σε ηλικίες 20-40 ετών και είναι σπάνιο μετά την ηλικία των 60 ετών. Είναι η πιο συχνή λειτουργική γαστρεντερολογική διαταραχή, από την οποία πάσχει περίπου το 10%-15% του πληθυσμού της γης.

Υποτύποι ευερέθιστου εντέρου

Αναλόγως των συμπτωμάτων, σύμφωνα με τα τελευταία διαγνωστικά κριτήρια (Ρώμη IV) διακρίνονται 3 κύριοι υπότυποι ευερέθιστου εντέρου: διάρροιας (IBS-D, αποτελεί το 40% όλων των περιπτώσεων), δυσκοιλιότητας (IBS-C) ή με εναλλαγή αυτών (IBS-M, 23% των περιπτώσεων). Τα συμπτώματα, βελτιώνονται συχνά ή υποχωρούν μετά την κένωση. Πολλοί ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα που δεν εμπίπτουν ακριβώς στα κριτήρια του ευερέθιστου εντέρου, τα οποία όμως έχουν λειτουργικό χαρακτήρα και ονομάζονται για παράδειγμα “λειτουργικός μετεωρισμός” ή “λειτουργικός κοιλιακός πόνος”.

Φάρμακα για το ευερέθιστο έντερο και συμπληρώματα διατροφής

Η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται για τον ασθενή και αναλόγως τον υποτύπο του ευερέθιστου εντέρου.

Όταν οι αλλαγές στη διατροφή δεν είναι ικανές για να ανακουφίσουν την κατάσταση, συνταγογραφούνται φάρμακα συνήθως από γαστρεντερολόγους, όπως για παράδειγμα σπασμολυτικά (Duspatalin, Buscopan, Ibutin), αντιδιαρροϊκά (Imodium, Questran, Smecta) κατά την περίοδο της έξαρσης των συμπτωμάτων, ήπια καθαρτικά (υπακτικά) φάρμακα, γαστροπροστατευτικά (πχ Nexium, Pariet, Losec), ή συμπληρώματα με προβιοτικά και πεπτικά ένζυμα (πχ Gi Natural, κεφίρ) κα.

Ανάλογα με την μορφή των συμπτωμάτων, την προσωπικότητα του ασθενή και άλλα στοιχεία, μπορεί να χρησιμοποιηθούν και άλλες κατηγορίες σκευασμάτων όπως αντιβιοτικά (Rifacol), και σε ασθενείς με σοβαρό πόνο, όταν οι άλλες θεραπείες αποτύχουν, συνταγογραφούνται χαμηλές δόσεις από αντικαταθλιπτικά φάρμακα (SSRI ή τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, πχ Saroten) ή αγχολυτικά (πχ Librax, Distedon).

Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η βιταμίνη D μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου, ιδίως σε περιπτώσεις έλλειψης αυτής. Επίσης υπάρχουν και ορισμένα φυτικά σκευάσματα που μπορούν να προσφέρουν βοήθεια (πχ βαλσαμέλαιο, έλαιο μέντας/μινθέλαιο).

 

Η σύνδεση εντέρου – εγκεφάλου

Είναι πλέον τεκμηριωμένο ότι υπάρχει στενή αμφίδρομη σύνδεση μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου (brain-gut axis). Μάλιστα, πολλές φορές το έντερο αναφέρεται ως ο “δεύτερος εγκέφαλος”. Το στρες, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι εμπειρίες, έχουν επίδραση στη λειτουργία του εντέρου. Υπάρχει μία αμφίδρομη επικοινωνία, όταν δεν είμαστε καλά μπορεί να επηρεαστεί η λειτουργία του εντέρου, αλλά ισχύει και το αντίστροφο, όταν η λειτουργία του εντέρου δεν είναι ικανοποιητική, αυτό επηρεάζει τη διάθεσή μας, αυξάνοντας το άγχος και την θλίψη/κατάθλιψη. Αυτό οφείλεται στη σύνδεση μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου αλλά και στο εντερικό νευρικό σύστημα (ΕΝΣ) το οποίο βρίσκεται στα τοιχώματα του εντέρου. Τα συναισθήματά μας λοιπόν παίζουν σημαντικό ρόλο στις λειτουργικές γαστρεντερικές διαταραχές.

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ουσιαστικά είναι μια λειτουργική πάθηση, που επηρεάζει την κινητικότητα του εντέρου. Η κινητικότητα του εντέρου ελέγχεται από τον εγκέφαλο, ο οποίος δίνει εντολές στις μυϊκές στιβάδες του εντερικού τοιχώματος για να συσπασθούν για να βοηθήσουν στην πέψη ή στην προώθηση του εντερικού περιεχομένου. Η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου έχει συνέπειες στις συσπάσεις των μυών του εντέρου. Η μειωμένη προώθηση του περιεχομένου προκαλεί διάταση του εντέρου από τα αέρια που δημιουργούνται και συσπάσεις, και είναι υπεύθυνες για τον πόνο. Τα συμπτώματα αυτά προκαλούν ανησυχία και άγχος και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

Μελέτες δείχνουν πως το 60% των ασθενών με ευερέθιστο έντερο υποφέρουν από κάποια ψυχολογική διαταραχή, όπως άγχος ή κατάθλιψη. Oι ασθενείς με σπαστική αγχώδης κολίτιδα παρουσιάζουν συχνότερα (σε σχέση με το γενικό πληθυσμό) γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, πονοκεφάλους, πόνους στον αυχένα ή πόνο στη μέση, κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές.

Μείωση του στρες

H μείωση του άγχους, η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και η αλλαγή αντιμετώπισης της καθημερινότητας, είναι καθοριστικοί παράγοντες για την μείωση ή διακοπή της εμφάνισης των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου.

Τεχνικές που μπορεί να είναι χρήσιμες προς αυτή την κατεύθυνση περιλαμβάνουν την ψυχοθεραπεία, τεχνικές χαλάρωσης (όπως ο διαλογισμός), σωματική δραστηριότητα (όπως η γιόγκα, ταϊ τσι) και τακτική άσκηση (όπως κολύμβηση, περπάτημα ή τρέξιμο).

Συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου

Τα πιο συχνά συμπτώματα του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου περιλαμβάνουν:

• Πόνο στην κοιλιά (κοιλιακό άλγος), υπερβολικά αέρια (φούσκωμα/τυμπανισμός)
• Διαταραχή των κενώσεων του εντέρου, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, μερικές φορές εναλλαγή των δύο καταστάσεων
• Μεταβολή της σύστασης των κοπράνων, βλέννη στα κόπρανα

Οι περισσότεροι άνθρωποι με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου περνούν διαστήματα που τα συμπτώματα επιδεινώνονται και διαστήματα που βελτιώνονται ή υποχωρούν τελείως. Είναι μια πολύ ενοχλητική, αλλά καλοήθης κατάσταση, που δεν απειλεί την υγεία .

Διάγνωση και εξετάσεις για το ευερέθιστο έντερο

Η διάγνωση του ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα) τίθεται με βάση τα παρακάτω διαγνωστικά κριτήρια: απαραιτήτως επαναλαμβανόμενο κοιλιακό άλγος τουλάχιστον 1 ημέρα την εβδομάδα τους 3 τελευταίους μήνες, έναρξη των ενοχλήσεων το λιγότερο 6 μήνες πριν από τη διάγνωση και συνύπαρξη τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα συμπτώματα:

1. Κοιλιακός πόνος σχετιζόμενος με την κένωση του εντέρου
2. Αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων
3. Μεταβολή στη μορφή/σύσταση των κοπράνων

Δεν υπάρχει κάποια ειδική εξέταση για το ευερέθιστο έντερο. Ο διαγνωστικός έλεγχος (εξετάσεις αίματος, Γενική αίματος, CRP, υπερηχογράφημα ή αξονική κοιλίας και κολονοσκόπηση) γίνεται προκειμένου να αποκλεισθούν άλλες παθήσεις με παρόμοια συμπτωματολογία, όπως για παράδειγμα δυσανεξία στη λακτόζη, κοιλιοκάκη, αλλεργία σε τρόφιμα, μικροσκοπική κολίτιδα, ινομυαλγία, κατάθλιψη/άγχος, κα. Οι εξετάσεις που γίνονται είναι: αιματολογικές, ακτινολογικές και κολονοσκόπηση ειδικά σε ασθενείς άνω των 50 ετών για πρόληψη καρκίνου παχέος εντέρου.

Αιτίες σπαστικής κολίτιδας

Η ακριβής αιτία για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (irritable bowel syndrome, IBS) παραμένει άγνωστη , υπάρχουν όμως κάποιοι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην εμφάνισή του και περιλαμβάνουν:

• Μυϊκή σύσπαση του εντέρου. Τα τοιχώματα του εντέρου καλύπτονται από μύες που συσπώνται όσο οι τροφές μετακινούνται στην πεπτική οδό. Οι συσπάσεις που είναι πιο ισχυρές και διαρκούν περισσότερο από τις φυσιολογικές μπορούν να προκαλέσουν αέρια, φούσκωμα και διάρροια. Οι αδύναμες εντερικές συσπάσεις μπορεί να επιβραδύνουν τη διέλευση των τροφών και έτσι τα κόπρανα να είναι σκληρά και στεγνά.
• Νευρικό σύστημα. Διαταραχές στο εντερικό νευρικό σύστημα μπορεί να προκαλούν μεγαλύτερη δυσφορία στις περιπτώσεις πρηξίματος από τα αέρια ή τα κόπρανα. Όταν υπάρχει διαταραγμένη επικοινωνία ανάμεσα στον εγκέφαλο και στο έντερο, αυτό μπορεί να προκαλέσει υπερβολικές αντίδρασεις κατά τη διαδικασία της πέψης, με αποτέλεσμα τον πόνο, τη διάρροια ή την δυσκοιλιότητα.
• Φλεγμονή του εντέρου. Μερικοί άνθρωποι με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου έχουν αυξημένο αριθμό ανοσοκυττάρων στο έντερο. Αυτή η απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος συνδέεται με τον πόνο και τη διάρροια.
• Σοβαρές λοιμώξεις. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μπορεί να εμφανιστεί μετά από μια σοβαρή διάρροια (γαστρεντερίτιδα) που προκαλείται από βακτήρια ή ιούς. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου επίσης συνδέεται με το πλεόνασμα βακτηρίων που υπάρχει στο έντερο (βακτηριακή υπερανάπτυξη).
• Αλλαγές στο μικροβίωμα του εντέρου. Το μικροβίωμα είναι τα “καλά” βακτήρια που υπάρχουν στο έντερο και παίζουν ρόλο κλειδί στην ομαλή του λειτουργία. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η μικροχλωρίδα των ανθρώπων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου διαφέρει από αυτή των υγιών ανθρώπων.

Τα συμπτώματα του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου μπορεί να προκαλούνται από:

• Την διατροφή. Ο ρόλος των αλλεργιών σε τροφές ή της δυσανεξίας δεν είναι απόλυτα κατανοητός στους ανθρώπους με σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου. Μια τροφική αλλεργία σπάνια προκαλεί σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου. Αλλά πολλοί άνθρωποι έχουν πιο έντονα συμπτώματα όταν τρώνε συγκεκριμένες τροφές, όπως το σιτάρι, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα εσπεριδοειδή, τα φασόλια, το λάχανο, το γάλα και τα ανθρακούχα ποτά.
• Το στρες. Οι περισσότεροι άνθρωποι με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου έχουν πιο έντονα συμπτώματα σε περιόδους αυξημένου στρες. Αλλά αν και το στρες μπορεί να επιδεινώνει τα συμπτώματα, δεν τα προκαλεί. Οι αυτόματες κινήσεις και γενικά η κινητικότητα του πεπτικού συστήματος ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το νευρικό μας σύστημα. Το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει το νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα την υπερδραστηριότητα του πεπτικού συστήματος. Αν έχετε σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, το παχύ έντερο μπορεί να αντιδρά υπερβολικά ακόμη και στις ελαφρές κινήσεις του πεπτικού. Επίσης το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου επηρεάζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο επηρεάζεται από το στρες.
• Τις ορμόνες. Το ευερέθιστο έντερο αφορά κατά κύριο λόγο γυναίκες (αναλογία γυναικών: άνδρες 2:1), πράγμα που σημαίνει ότι οι ορμονικές αλλαγές (κυρίως η προγεστερόνη) παίζουν ρόλο, επηρεάζοντας τους υποδοχείς σεροτονίνης στο έντερο. Πολλές γυναίκες έχουν συμπτώματα που επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια ή κοντά στην έμμηνο ρύση.

Φύλο και σπαστική αγχώδης κολίτιδα

Το ευερέθιστο έντερο εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες, με μια αναλογία 2:1 σε σχέση με τους άντρες. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για περιττές χειρουργικές επεμβάσεις, κοιλιακές & γυναικολογικές (γίνονται δηλαδή πιο συχνά χωρίς να χρειάζονται) καθώς το κοιλιακό άλγος παρασύρει τους γιατρούς.

Διατροφή και αλλαγές στον τρόπο ζωής – συμβουλές

Συνήθως, με κάποιες βασικές αλλαγές στη διατροφή, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου βελτιώνεται με τον καιρό. Τροφές που επιδεινώνουν το ευερέθιστο έντερο και θα πρέπει να αποφεύγετε είναι οι παρακάτω:

• Καφεΐνη (καφές, τσάι)
• Τα ανθρακούχα ποτά (σόδα), το κακάο, τη σοκολάτα.
• Αλκοόλ (κόκκινο κρασί ιδίως)
• Μέλι και τεχνητές γλυκαντικές ύλες (σορβιτόλη ιδίως)
• Προϊόντα ολικής αλέσεως και αλεύρι ολικής αλέσεως. Αποφυγή αδιάλυτων φυτικών ινών (δημητριακά σιταριού τύπου Bran) και προτίμηση για διαλυτές φυτικές ίνες (βρώμη, ψύλλιο, λιναρόσπορος)
• Λαχανικά και φρούτα: κόκκινες πιπεριές, τα πράσινα κρεμμύδια, λάχανα, κουνουπίδια, μπρόκολα, φασόλια, καρπούζι, πορτοκάλια, μανταρίνια
• Έτοιμα φαγητά (junk food), περιορισμός στο λάδι, αποφυγή λιπαρών φαγητών (όπως τηγανιτών φαγητών)
• Γαλακτοκομικά προϊόντα (αγελαδινό γάλα κυρίως). Περιορισμός του τυριού και του γάλακτος που καταναλώνετε (αποφυγή της λακτόζης γενικότερα), Σε IBS-D αποφυγή σορβιτόλης

Κάποιες άλλες γενικές συμβουλές ώστε να μειωθούν τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Κατανάλωση τουλάχιστον τριών με τεσσάρων ποτηριών νερού την ημέρα (κατά προτίμηση τουλάχιστον 1.5 λίτρο νερό την ημέρα).
• Συχνότερα γεύματα, πχ 5-6 ημερησίως με μικρές μερίδες
• Διακοπή του καπνίσματος.
• Αποφυγή σορβιτόλης (περιέχεται στο γάλα)
• Τεχνικές χαλάρωσης (γιόγκα, διαλογισμός), είτε περισσότερη άσκηση ή μέθοδοι για τη μείωση του στρες στη ζωή σας.
• Καταγραφή των τροφών που καταναλώνετε ώστε να βρείτε ποιες τροφές επιδεινώνουν το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Το σιτάρι και το αγελαδινό γάλα συνήθως επιδεινώνουν τα συμπτώματα για αυτό καλό είναι να τα αποφεύγετε.

Αν ανησυχείτε για την πρόσληψη ασβεστίου, μπορείτε να εντάξετε στη διατροφή σας άλλες τροφές, όπως το μπρόκολο, το σπανάκι, το γογγύλι, το γιαούρτι, οι σαρδέλες, ο σολομός, οι χυμοί που είναι εμπλουτισμένοι με ασβέστιο ή τα συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν ασβέστιο.